Het sociaal domein is het waard!

Het is najaar 2013, de decentralisaties van zorg naar gemeenten staan in het middelpunt van de belangstelling. Gemeentebestuurders roepen met veel bravoure dat ze “het varkentje wel even gaan wassen”. Geen tientallen hulpverleners meer in een gezin, geen gesubsidieerde zorg voor mensen die dat prima zelf kunnen betalen, geen kastje naar de muur meer, geen focus op beperkingen maar op eigen kracht, maatwerk omdat de gemeente dichter bij de inwoner staat. Naast het enthousiasme van bestuurders klonken de zorgen van inwoners die afhankelijk zijn van zorg en ondersteuning. De centrale vraag bleef heel lang: houd ik mijn zorg en blijft mijn huidige zorgverlener mij helpen?

De operatie werd gebracht als een behoorlijk technische exercitie. Over de hoogte van het budget (lees de bezuiniging) werd flink gediscussieerd, maar daar bleef het wel bij. Zeker in gemeenteraden vlogen begrippen als eigen kracht, zelfredzaamheid, zachte landing, de vraag achter de vraag, T-shaped professional je om de oren. Lak de naam van de gemeente uit de eerste beleidsnota’s over het sociaal domein weg, en je hebt werkelijk geen idee waar ze geschreven zijn. En eerlijk gezegd, dat is nog steeds in hoge mate zo. Daarom dacht ik in 2013 al na over de vraag: hoe maak je de discussies in het sociaal domein in de gemeenteraad politiek? Politiek gaat over waarden. Zelf kwam ik bij begrippen als keuzevrijheid, vertrouwen (tussen inwoner, gemeente, zorgaanbieder), ruimte voor vernieuwing en dus kleine aanbieders (PGB, initiatief van onderop), stevige (cliënt)ondersteuning van de inwoner. Waarden waarmee mijn partij (GroenLinks) de verkiezingscampagne van 2014 inging. In de debatten die volgden moest je vaak zoeken naar politieke verschillen. Maar die waren er wel. De VVD bijvoorbeeld stelde betaalbaarheid (het rijksbudget is maatgevend, meer mag niet worden uitgegeven) en controle (op fraude en misbruik) centraal, de SP hamerde op goede salarissen voor de werknemers in de zorg. Toch leverde het zelden debatten op die over fundamentele waarden gingen.

Het is 2020 en de Raad voor het Openbaar Bestuur[1] concludeert dat in de debatten over het sociaal domein in de gemeenteraden de waarden (waar staan we voor) en missie (waarom bestaan we) er bekaaid afkomen. Dat komt omdat de gemeenteraad geen opdrachtgever is, maar meestal volger. In feite schrijven beleidsmedewerkers vanuit hun eigen logica de nota’s. Dit betekent dat de strategie (hoe komen we daar) centraal staat. Het gaat veel te snel over concrete doelstellingen (hoewel die vaak ook niet concreet worden) en budgetten. De waan van de financiële situatie (lees terugkerende tekorten) staat centraal, niet de maatschappelijke waarden. In de aanbevelingen van de Raad voor het Openbaar Bestuur lees ik vooral: gemeenteraad pak het voortouw en bepaal de maatschappelijke effecten die je wilt bereiken! Wat mij betreft mogen adviesraden sociaal domein en organisaties als het GGZ-beraad dit ook stevig gaan uitdragen. Laat niet de systeemlogica en standaardreflexen van het ambtelijk apparaat (vooral bij financiële problemen zijn die overal hetzelfde) centraal staan, maar de inwoner. In wat voor maatschappij willen wij leven en welke plek is daarvoor ingeruimd voor inwoners met een kwetsbaarheid? Daar moet het debat in de lokale politieke arena over gaan!

Intussen weten we dat inwoners niet positief zijn over de decentralisaties. Landelijk onderzoek van eind 2019[2] leverde zorgwekkende cijfers op: van gebruikers van de Jeugdwet en de Wmo geeft slechts respectievelijk 5 en 9 procent aan dat de hulp en ondersteuning sinds 2015 verbeterd is. Veel meer ervaren de uitvoering van de taken als een verslechtering: 41 procent bij de Jeugdwet en 35 procent bij de Wmo. Die percentages liggen wel wat lager dan in 2016, toen bij zowel de Jeugdwet als de Wmo 46 procent aangaf dat de hulp verslechterd is sinds de gemeenten de taken op zich namen. Als je het dan hebt over een waarde gedreven debat, dan moet volgens mij deze onvrede centraal komen te staan. Hoe draaien we deze onvrede om in tevredenheid? Het sociaal domein is het waard!

[1] https://www.raadopenbaarbestuur.nl/documenten/publicaties/2020/02/13/advies-decentrale-taak-is-politieke-zaak

[2] https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/nieuws/burger-minder-positief-over-3d-dan-ambtenaar.11492810.lynkx

deze column werd eerder geplaatst in de nieuwsbrief van het GGZ-beraad Overijssel.